આત્મહત્યા – અબ તો હોશ ના ખબર હૈ યે કૈસા અસર હૈ???

22
671
Photo Courtesy: opencollege.info

આત્મહત્યા…ખુદને ખતમ કરવાની બાલીશ હરકત. આ મહિનો Suicide Prevention Month છે. જ્યાં મનુષ્યના મોતને કુતરા બરાબર ગણવામાં આવે છે અને આદમીની હાલત કીડા મંકોડા જેવી છે એ દેશમાં સ્વાભાવિક રીતે આવી લાગણીશીલ બાબત પર ઝુંબેશ ઉઠાવવાની કોઈને પડી ન હોય. મેરેલીન મનરોથી લઇ કલીઓપેટ્રા સુધી, બાવડેબાજ પહેલવાનોથી લઇ નાજુક નમણી પ્રત્યુશા સુધી, હિટલર-હેમિંગવે…લીસ્ટ લાંબુ છે, અરે પ્રયત્ન કરનારાની સંખ્યા પણ ખુબ લાંબી છે.

ભારત જેવા દેશમાં દર વર્ષે સવા લાખથી વધુ આત્મહત્યા નોંધાય છે. જ્યારે આખા વિશ્વમાં એનો આંકડો 8 લાખ છે. બે વર્ષમાં આ દેશ સહુથી મોટો યુવાધન ધરાવતો દેશ બની જશે પણ ખાસ દિશાનિર્દેશવાળું યુવાધન શોધ્યું જડતું નથી. 18-30 વર્ષમાં સહુથી વધુ આત્મહત્યા અહી નોંધાઇ છે તો દર કલાકે એક વિદ્યાર્થીને આત્મહત્યા રૂપે ગુમાવતી મજબુત શૈક્ષણિક પ્રણાલીના પણ આપણે વિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ સર્જક છીએ કેમકે ભારતમાં આત્મહત્યા કરવાવાળા 80% લોકો ભણેલા હોય છે, અભણને જીવતા આવડે છે કોકને જીવાડવામાં જાત ઘસતા આવડે છે પણ જાતને ખતમ કરવાનું ગણિત એ શીખ્યો હોતો નથી. સેલ્ફ રીસ્પેક્ટ અને સ્ટેટ્સ જેવા શબ્દો એને કાળી ભેંસ બરાબર છે.

કોણ છે આ વર્ગ? એ કેમ આત્મહત્યા કરે છે?

આત્મહત્યા વખતે એના મનની પરિસ્થિતિ શું હશે?

શું એને અંગત વહાલાં યાદ નહીં આવતા હોય?

શું એના મનમાં એક વાર કોઈ બચાવવા પ્રયત્ન કરે તો આ રસ્તેથી પાછો કે પાછી વળી જાઉં એવું આશાનું એકાદ કિરણ નહીં ઉગતું હોય?

શું એ માણસ સાવ ફેંકી દેવા જેવી ગુણવત્તા ધરાવતો હશે?

શું આખું વિશ્વ એની જરૂરીયાત સંતોષવા સક્ષમ નહીં હોય કે એને એક જ ક્ષણે આ વિશ્વથી અલગ થવાની ઘેલછા થઇ હશે?

આમાંથી એક પણ પ્રશ્ન આપણે વિચાર્યો છે? આપણે આવા લોકોને વાળી ન શકીએ? જાણી ન શકીએ?

આર્થિક, સામાજિક, લાગણીજન્ય કારણો, શૈક્ષણિક ક્ષેત્રે, કામમાં પ્રેશર, આધુનિક બનવા તરફથી આંધળી દોટ, જીવનમાં મળતી નિષ્ફળતાઓ, સ્ત્રી પુરુષના સંબંધો, લાંબી માંદગી, શારીરિક શોષણ, અંગત વ્યક્તિનું મૃત્યુ, ગરબી, નોકરી ન હોવી, નશાના બંધાણી વગેરે અનેક કારણોથી લઈને મનુષ્ય આત્મહત્યા કરવા પ્રેરાય છે. આમાંનું એકપણ કારણ એવું નથી કે જેનો ઉકેલ દુનિયા ન લાવી શકે પણ સમય-સંજોગે સજ્જનોની લાલીયાવાડી અને સરકારની ઉપેક્ષા જ આત્મહત્યાઓ માટે જવાબદાર છે.

પ્રથમતો જીવનશૈલી અને સંબંધોના લીધે થતી આત્મહત્યાઓનું પ્રમાણ ખુબ વધુ છે. ગામડું ગામડું નથી રહ્યું એની મજબુત જીવનશૈલી, એકબીજા માટેના ભાવ, કુતરાથી માંડી કીડી સુધીની ચિંતાવાળો સમાજ, કોકના દુઃખે દુઃખી અને કોકના સુખે સુખી થવાવાળી પેઢીઓ અને સંસ્કૃતિઓ હવે આઉટડેટેડ ગણાય છે. આ તૂટેલી વ્યવસ્થા જ જવાબદાર છે. અહી તો કોઈનામાં હનુમાન થઇ ઉભા રહેવાની લાગણી જ નથી બસ તું તારું કર એ સૂત્ર જનીનો પર કોતરાવી લીધું છે પછી હુંફ ક્યાં શોધવી? સંયુક્ત કુટુંબો હવે ઘટતા જાય છે. હું તું ને રતનિયો વાળા રેશનકાર્ડમાં હુંફ એકબીજા ને આપે તો કોણ આપે એ યક્ષ પ્રશ્ન છે. અને એમાય સંતાન જાણે ડાર્ક હોર્સ હોય એમ રાખવામાં આવતી અપેક્ષાઓ. ડોક્ટર અને એન્જીનીયર બનાવવાની હોડ જામી હોય પણ એની નિષ્ફળતા સહન કરવા જેટલું સક્ષમ માતૃત્વ કે પિતૃત્વ બન્યું જ ન હોય. કોઇપણ બાબતમાં વધારે પડતી અપેક્ષા નિરાશા જન્માવે છે, સતત નિષ્ફળતાનો એહસાસ કરાવે છે, હવે મારું મહત્વ નથી અથવા આ મેળવવું મારા માટે આકરું છે એ વિચાર સતત પીનની જેમ ચોંટાડી દે છે અને એ આત્મહત્યા તરફ દોરી જાય છે.

ખાસ કેવો વર્ગ છે કે જેનું ધ્યાન રાખવું?

  1. માનસિક રોગોના દર્દીઓ, ડીપ્રેશન કે તરંગી-તુઘલકી વિચારો ધરાવતા લોકો. આવા લોકો જ્યાં પણ જોવો ખાસ ધ્યાન રાખવું. દવા અને આશ્વાસન આપવામાં પાછા ન પડવું.
  2. પહેલા આત્મહત્યાનો પ્રયત્ન કે વાતો કરી ચુકેલા લોકો. આ સહુથી વધુ રિસ્કી અને મહેનત માંગી લે એવો વર્ગ છે. પણ એક વાર બચેલા વ્યક્તિને 100% વાળી જ શકાય છે એમાં બે મત નથી.
  3. આર્થિક સંકડામણ/દેવું થઇ ગયેલા લોકો. અમુક સમાજના લોકો માટે મને ખાસ માન છે. એમની કોમ્યુનીટીમાં ધંધાથી લઇ અનેક સામાજિક કામો માટે સમાજ દ્વારા મોટી આર્થિક મદદ કરવામાં આવે છે. કોઇપણ સંજોગોમાં સમાજના એ વ્યક્તિ ને બેઠો-પગભર કરવામાં આવે છે અને એ વ્યક્તિ પણ નમકહરામી કર્યા વગર સમાજને સમયે વળતર આપતી મેં જોઈ છે. દરેક ધર્મ-સમાજ-જાતિ આ શીખી જાય અને સરકાર નફાખોરો વ્યાજખોરોના લીધે થયેલી આત્મહત્યાઓમાં ખાસ આકરા પગલાં લે તો અડધાં લોકો અહી જ બચી જાય. ઇન્કમ ટેક્સ ભર્યા વગર લોનો લઇ લોન માફી માટે આત્મહત્યાઓ કરવાની ધમકી આપતા લોકો કરતા, લોન લઇ ધંધો કરી નિષ્ફળ જનારની લોન માફી માટે સરકારે તત્પરતા બતાવવી જોઈએ કેમકે એણે દેશના વિકાસ-હૂંડિયામણ માટે એક પ્રયત્ન તો કર્યો છે.
  4. હંગામી નોકરીઓ. સરકારે પ્રાઈવેટથી માંડી સરકારી દરેક સાહસ ની નોકરીઓમાં 25+ ઉમર ધરાવતા લોકોને નોકરીની અમુક હદે સિક્યોરીટી મળી રહે એવા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. નોકરી છૂટવાનો ડર પહેલવાનોને પણ ઢીલા કરી દે. એક ઉમરે સંસાર-છોકરા-શિક્ષણ અને કુટુંબ-સમાજની જવાબદારી હોય એ ઉમરે હંગામી નોકરી આપવી એને આત્મહત્યાની પ્રેરણા આપતી કલમમાં ગણી લેવું જોઈએ. દેશના નાગરિક અને એના કુટુંબને સાચવી ન શકો તો નોકરી પણ આપવાનું બંધ કરવું જોઈએ.
  5. શારીરિક શોષણ. અનિલ કપૂર ઐશ્વર્યાનું ‘હમારા દિલ આપકે પાસ હૈ’ જોઈ લેવું. શારીરિક શોષણની ફરિયાદ કરનાર વ્યક્તિને માન-મોભો મળે તેમજ તેનું માનસિક સંતુલન જરા પણ ન બગડે તે અંદરથી જ ક્રમશ: મજબુત બનતી જાય તેવા સંજોગો અને વ્યવસ્થા સરકાર-પોલીસ-કોર્ટે પૂરી પાડવી જોઈએ. સમાજે પણ પોતાની દ્રષ્ટિ બદલવી જોઈએ.
  6. સંબંધો. એક હદ અને એક અપેક્ષાની સીમા રેખામાં વિકસતા સંબંધો, ચોખ્ખું મોંઢે કહી ગોળ ગોળ રમાડ્યા કરતા સત્ય સ્વીકારતા સંબંધો, જરૂરીયાત સિવાયના બિનશરતી સંબંધો આશાઓ જન્માવ્યા વગર લાંબુ ટકે છે. આમતો સ્ત્રીઓ આપઘાતના પ્રયત્નો કરવામાં પુરુષો કરતા ચાર ગણી આગળ છે પણ એમાં સફળ થતી નથી. જયારે પ્રયત્ન કરીને સફળ જવામાં પુરુષો સ્ત્રીઓથી બે ગણા આગળ છે. અહી પણ સફળતા પાછળ સ્ત્રી ઉભી છે એમ કહી શકાય. આ પણ આ કરુણતાનું એક પાસું છે.
  7. ગંભીર રોગો. અનેક રોગો માં વ્યક્તિને જીવન ટૂંકાવી દેવાના વિચારો આવે છે.આવા રોગો ને અલગ તારવી આવા લોકો ની અલગ હોસ્પિટલ રાખી તેમને મોજ મજા કરાવવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ કરાવવી જોઈએ. 

આપણે શું કરી શકીએ?

મદદ-ઉન્મીદ…ભલે આપણા નામની પાછળ અંબાણી કે બફેટ ન આવતું હોય પણ બનતી દરેક મદદ કરવી જોઈએ. આપણી નીચે રહેલા દરેકને રોજ હુંફ અને ઉષ્મા આપણામાંથી અનુભવાય અને આપણા જીવનમાંથી કોઈ પ્રેરણા લે એવું ચોક્કસ કરવું. દરેકનું ધ્યાન રાખી એના વાણી વર્તન ન ફેરફારો નોંધવા. અચાનક વ્યસન કરે, નકારાત્મક વાતો કરે, નજર મેળવ્યા વગર મોટે ભાગે નીચું જોઈ વાતો કરે, ગોળગોળ પણ જડતા ભરી વાતો કરે તો ચોક્કસ ધ્યાન રાખવું. અતડો રહેનાર કે એકલતા અચાનક પસંદ કરનારને પણ જોખમી ગણવો.

સુન સાઈબા સુન… તમને વાત કહેવા આવનારને વચ્ચે ટોક્યા વગર સાંભળો. મારા ગુરુ વૈદ્ય અરૂણ વાઘેલા કહેતા આવા ડીપ્રેશનના દર્દીઓને અડધો કલાક બોલવા દો. એને કોઈ સાંભળનાર જ મળ્યું હોતું નથી એને સાંભળો એને રડવા દો, ના રડે તો રડાવો બસ આમાં જ એના હદય નો ભાર ઓછો થઇ જશે એની 50% દવા તો એ જ છે. જ્યારે કોઈને કોઈ સાંભળવાનું બંધ કરી ઉપેક્ષા કરે છે ત્યારે જ તેનામાં સ્યુસાઇડ જેવી ટેંડેન્સીનું એક નાનકડું બીજ રોપાઈ જાય છે.

લડવા ની પ્રેરણા આપો… દરેકને એના જેવા પ્રસંગોમાંથી કેમ બહાર આવવું એનો ચોક્કસ દિશાનિર્દેશ આપો, એવા બનાવો વ્યક્તિઓ ઉદાહરણ સહીત વર્ણવો.લડ્યા વગર શસ્ત્રો મુકવાથી એક વાર મરી જવાથી સમસ્યાનું સમાધાન થતું નથી એક વ્યક્તિ માત્ર છૂટી જાય છે પણ તેની પાછળ અનેક પ્રશ્નો મૂકી જાય છે એપણ સમજાવવું.

એકલતા.. એકલા રહેતા લોકોનું લીસ્ટ બનાવી તેની ગતિવિધિઓ પણ નજર રાખવી. તેના જીવનમાં આનંદ અને મોજનું પ્રમાણ ઘટતું જાય તો નોંધવું. નશો આત્મહત્યા કરવા માટે પ્રેરણા આપે છે મનને તરંગી બનાવે છે માટે આવા લોકોને નશાથી દુર રાખવા.

દવાઓ.. ઊંઘની ગોળીઓ, નશાકારક ચીજો, જંતુનાશક દવાઓ, દોરડાં-દોરીઓ ચોક્કસ નિયંત્રણ હેઠળ વેચવી. કમસે કમ એમાં ભ્રષ્ટાચાર ન કરી અધિકારીઓ એ નૈતિક ઉદાહરણ પૂરું પાડવું.

છેલ્લો ગુરુ મંત્ર…. દુનિયા જાય તેલ લેવા…અઠ્ઠે મારે…

દરેક બાબત સતત દિલ પર લેવી, સતત પ્રેશરમાં રહેવું, કોઈ શું કહેશે એની ગણતરીઓ કરતા રહેવાથી ચોક્કસ તમે એક નકારાત્મક ઉર્જા તરફ ધકેલાતા જાવ છો. બસ ચોક્કસ સમયે અને સંજોગોએ અઠ્ઠે મારે…

જીવન મંત્ર બોલવાથી, થોડા બેફીકરા. થોડા નઠારા…થોડા પથ્થર…થોડા જાડી ચામડીના થવાથી વધુ જીવાય છે.પોચા દિલના થઇ બકરીની જેમ ફફડવા કરતા બે ચાર વાર ત્રાડ પાડી જિંદગી સામે બાથ ભીડવા કુદી પડવાથી ભલભલીસમસ્યાઓ પણ વ્યક્તિનો કોન્ફિડેન્સ જોઈ ભાગી જાય છે.

છેલ્લે…એક ગીત મુન્નાભાઈ એમબીબીએસનું. એક આત્મહત્યા કરવા પ્રેરિત સમાન જીવતા ગંભીર રોગીને બે ચાર દિવસમાં આખી જિંદગી કેમ જીવાડવી એ સંજોગો પર ફિલ્માંકન કરેલું સરસ શબ્દો વાળું ગીત.

यार ज़रा माहौल बना

हर पर मैं उठा

सदियों का मज़ा

जो बीत गया सो बीत गया

जो बीतना है वो हंस के बिता

 

यार ज़रा माहौल बना

हर पल मैं पी बस एक दवा

जी खोल के जी

कुछ कम ही सही पर शान से जी

 

देख ले आखों में आखें डाल

सीख ले हर पल में जीना यार

सोच ले जीवन के पल हैं चार

याद रख मरणा है एक बार

मरने से पहले जीना सीख ले

 

देख ले आखों मैं

आखें डाल सीख ले

 

बाइयाँ खुशियों की

थाम के बाइयाँ

गम की मरोड़ कलाइयां

गम का यारों गम मत करना

छोड़ दे अब तो हर पल मरना

मरने से पहले जीना सीख ले

 

देख ले आखों में आखें डाल

सीख ले हर पल में जीना यार

सोच ले जीवन के पल हैं चार

याद रख मरणा है एक बार

मरने से पहले जीना सीख ले

 

बाइयाँ साँसों की खुद पे डाले

बाइयाँ जीवन है बर्फ की नैया

नैया पिघले हौले हौले

चाहे हँस ले चाहे रो ले

मरने से पहले जीना सीख ले.

ફિર મિલેંગે…રોજ કોઈને સ્માઈલ આપજો, હુંફ આપજો દિલાસો આપજો અને ડેરિંગ આપજો

આડું જોયા વગર ઉષ્માથી નામથી દરેકને ખભો, હાથ દબાવી બોલાવજો…

આવી કેર પામેલી કોઈ વ્યક્તિ નેગેટીવ નહીં બને અને એક શ્રેષ્ઠ ભારતના નિર્માણમાં આપ ભાગીદાર બનશો એ નફો.

eછાપું

તમને ગમશે: આયુર્વેદ ને બદનામ કરતા નિતનવા વહેમોથી સાવધાન રહેજો!

22 COMMENTS

  1. I think medicine and counciling both are most important for this type of people and we should take care of them 24 hour…
    હૂંફ મળતી રહેવી પડે અવિરત…

  2. Apne to west society karta vadhu joint family & huf 6 toy suicide nu praman vadhuu ??!! to positive thinking,education&self respect develope thavo joe. Ultu apna joint family & elder people only expect & protect by action & thoughts but don’t appreciate for self action & thought so self esteem I think it’s not just respect don’t developed which is main problem at my view joint family & love should b positive role & updation in thoughts also necessary

  3. ખૂબ સરસ લેખ.. એક જ વાત સમજવી અધરી છે કે લોકો જિંદગીમાં એટલી હિંમત કેમ હારી જાય કે આત્મહત્યા કરવાની હિંમત કરી શકે?.. પ્રાણ ટકાવવાની ઈચ્છા એ બધીજ ઈચ્છામાં અગ્રેસર છે.
    અને કારણો જોતાં જો એક શબ્દ જ કહેવો હોય તો એ છે – અપેક્ષા. ચાહે એ કોઈ વ્યક્તિ થી સંબંધિત હોય કે ભૌતિક વસ્તુથી કે પછી પારલૌકિક પણ.. પણ વધી ગયેલ અપેક્ષાઓ ના પરિણામો ધાર્યા ન મળતા નાસીપાસ થયેલા, નિષ્ફળ ગયેલા લોકો મોતને મીઠું કરી લે છે..

  4. સરસ લેખ છે પણ ઘણા બધા લોકો કોઈક એકાદ બિમારીથી પીડાતા કંટાળી ગયા હોવ અને ત્રાસ થી પણ તૈયાર ઘરના સભ્યો પણ તે માણસને તફલીખ ઉપરથી માનસિક અશાંતિ કે માનસિક ત્રાસ આપીને વધારે અને આવા સમયે ઘરના આજુબાજુના પડોશી પણ તફલીખ વધારે ત્યારે એક સાચો દોસ્ત તમારી વાત સાંભળી ને સમજ શકે તો તે માણસને આ ધરતી પર કોઈક તો છે પણ થોડા દિવસ પછી તે દોસ્ત તમારી વાત ખાલી તમારું મન રાખવા માટે સાંભળતો હોય અને પછી ખબર પડે ત્યારે તે માણસને વધારે તફલીખ થાય છે

  5. Khub saras… Dr Gaurangbhai
    Abhinandan
    Perhaps since childhood , how parents spare time and take positive interest with their full efforts in development of their child… is an important factor for the child or even adult person to make them able to take proper (or improper) decision during the crucial stage of life

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here