દુનિયાની જેમ ભારતમાં પણ ફેક ન્યૂઝનું દુષણ દિનપ્રતિદિન વધતું જાય છે. એક સમય કદાચ એવો આવશે કે લોકો આવા સમાચારને જ સાચા માની લેશે. હજી પણ સમય છે કે ભારત સરકાર ફેક ન્યૂઝ અને તેને ફેલાવનારાઓ પર કડક પગલાં લે.
બનાવટી સમાચાર, સામગ્રી અંગે સાર્વજનિક દિશાનિર્દેશો, નિયમન અને નીતિની જરૂર છે. ફેક ન્યૂઝ આજકાલ અતિવ્યાપ્ત દુષણ છે. પહેલા માત્ર પહેલી એપ્રિલના એપ્રિલ ફૂલ સુધી સીમિત રહેલી આ ફેક ન્યૂઝની આગને ઈન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયાએ હવા આપવાનું કામ કર્યું છે.
ભારતના રાષ્ટ્રગીતને યુનેસ્કો એવોર્ડ મળ્યો એવા ન્યૂઝથી માંડીને થોડા સમય પહેલા વડોદરામાં રિલાયન્સ કંપનીના ઇન્ટરવ્યૂ હોવાનો ફેસ વોટ્સએપ મેસેજ એમ તમામ જગ્યાઓએ આ દૈત્ય પોતાના પગ જમાવી ચુક્યો છે. અને એ દૈત્યએ બાળકો પકડતી ટોળકીની અફવાઓના લીધે એક સોફ્ટવેર ઈજનેરનું મોબ લિંચિંગ કરાવીને પોતાની પરાકાષ્ઠા બતાવી. આમ એવા લોકો ટાર્ગેટ બની જતા હોય છે કે જેઓ નવાસવા ઈન્ટરનેટ વાપરવા ટેવાયા હોય. તેઓ આ બધાથી અજાણ હોઈ વગર વિચાર્યે મેસેજને ફરતો કરે છે.
યુકે સ્થિત બિન-નફાકારક સંસ્થા ક્લેર વોર્ડે, યુકે સ્થિત બિન-નફાકારક સંસ્થા, જે હવે હાર્વર્ડમાં મીડિયા, રાજકારણ અને જાહેર નીતિ પરના શોરેનસ્ટાઇન સેન્ટરનો ભાગ છે, તેમાં સાત શ્રેણીઓમાં ખોટી માહિતી આપવામાં આવી છે, જેમ કે વ્યભિચાર અથવા પેરોડી, ગેરમાર્ગે દોરતી સામગ્રી, દગાબાજી સામગ્રી, બનાવટ સામગ્રી, ખોટી જોડણી, ખોટી સામગ્રી અને મેનીપ્યુલેટેડ સામગ્રી.
જ્યારે આ તમામ સ્વરૂપો ભારતમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે, ત્યારે બનાવટી અને હેરફેર કરેલી માહિતી વેગ પ્રાપ્ત કરી રહી છે. જે સંભવિત હિંસા અને સમાજને અસર કરવાની શક્યતા તરફ દોરી જાય છે. શક્તિશાળી પ્લેટફોર્મ્સ તરીકે ડિજિટલ અને સોશિયલ મીડિયાના ઉદયમાં નકલી અને ખોટા સમાચારની અસર વધી ગઈ છે. આ ઉપરાંત, સમાજની વધતી જતી ધ્રુવીકરણને વૈચારિક લીટીઓએ બનાવટી સમાચાર ફેલાવવાનું કામ સરળ બનાવ્યું છે.
ખોટી બાબતોના આધારે વિપરીત વિચારધારાના નેતાઓ / જૂથોને નફરત કરે છે તે સામગ્રી, સાંપ્રદાયિક ધ્રુવીકરણને પ્રેરે છે અથવા નફરતને ઉત્તેજિત કરે છે તેવું છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વધતું જોવા મળ્યું છે. ભૂતકાળમાં, ભારતમાં સાંપ્રદાયિક હિંસા સ્થાનિક હતી. આજે, તે ઇન્ટરનેટ દ્વારા મોટા પ્રમાણમાં વ્યાપ્ત થઇ ગયેલું છે અને હજીયે ફૂલી ફાલી રહ્યું છે. પ્રોત્સાહક સામગ્રી, અચોક્કસ માહિતી, વિવેચક વિડિઓઝ અને ચિત્રો વિવિધ ઓનલાઇન અને મોબાઇલ પ્લેટફોર્મ્સ દ્વારા પ્રસારિત થઈ રહ્યાં છે.
| લાગતું વળગતું: ફેક ન્યૂઝ આજકાલની હકીકત નથી તેનો લાંબો ઈતિહાસ છે |
ઓનલાઈન માહિતી વિતરણ માટેના સૌથી મોટા પ્લેટફોર્મ્સ તરીકે, ગૂગલ અને ફેસબુક બંને, સિસ્ટમ્સ બનાવતા હોવાનું કહેવાય છે જે નકલી સમાચાર ફિલ્ટર કરશે. પરંતુ આ પ્રયત્નો પ્રમાણમાં નવા છે. ભારતમાં નકલી સમાચારની સૌથી મોટી યુનીવર્સીટી તરીકે વોટસએપ- હજુ પણ એન્ક્રિપ્શન જેવી પ્રમાણમાં પરંપરાગત અને બિનઅસરકારક પદ્ધતિઓ વાપરી રહ્યું છે જે ચિંતાજનક બાબત છે.
નકલી સમાચારના આગમન નવા અથવા તાજેતરના નથી, ફક્ત ઑનલાઇન પ્લેટફોર્મ્સ અને એપ્લિકેશનો જે મફત છે તેના કારણે લોકો સુધી પહોંચવાની તેની ક્ષમતા સંભવિત છે. વપરાશકર્તાઓ નફરતની સામગ્રી બનાવતા અને તેને શેર કરતા ભારતીય દંડ સંહિતા (આઈપીસી) ના સંબંધિત વિભાગો હેઠળ અપરાધી કરાર કરાવી શકાય છે. પરંતુ ઇન્ટરનેટના તીવ્ર વિસ્તારના લીધે લોકોને ટ્રૅક કરવાનું મુશ્કેલ બને છે. મોટાભાગના ડિજિટલ મીડિયા આઉટલેટ્સમાં સંપાદકો, પ્રકાશકો અથવા રજિસ્ટર્ડ એન્ટિટીનું ભૌતિક સરનામું સંબંધિત મૂળભૂત માહિતી હોતી નથી.
આ દૈત્યને નાથવા માટે થઈને આપણે ડિજિટલ મીડિયા આઉટલેટ્સ જેવા કેટલાક ફરજિયાત અને ઑનલાઇન નોંધણીની નોંધણી માટે અમે કેટલાક મૂળભૂત નિયમન સાથે શરૂઆત કરી શકીએ છીએ.
છેલ્લા કેટલાક મહિનામાં, લોકોએ મેસેજિંગ અને સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ પર શેર કરેલી સામગ્રી માટે જુદા જુદા રાજ્યોમાં અલગ-અલગ બનાવોમાં પકડી લેવામાં આવ્યા છે. કેટલાક પ્રસંગોમાં, હિંસાને ઉત્તેજિત કરવા અને વિવેચક વિડિઓઝના પ્રસારને રોકવા માટે ઇન્ટરનેટને બંધ કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ સ્થાનિક પદ્ધતિથી જ દરેક લક્ષણોનો ઉપચાર કરવો એ રોગને હલ કરવાની અસરકારક રીત નથી.
આવા બનાવટી સમાચારો સંબંધિત સમાન દિશાનિર્દેશો, નિયમન અને નીતિની અછતને તાત્કાલિક ધ્યાને લેવાની જરૂર છે. ભારતમાં મોબાઈલ ફોનના ઝડપી પ્રવેશ અને સોશિયલ મીડિયાના ઉપયોગમાં વધારો થતાં, નકલી સમાચારનો ફેલાવો હવે ઑનલાઇન વિશ્વ સુધી મર્યાદિત નથી, ખાસ કરીને કારણ કે તે જમીન પર રાજકીય, સામાજિક અને આર્થિક વિસંગતતા ધરાવે છે.
ફેક ન્યુઝના આ દુષણને નાથવા માટે સરકારના ઇન્ફોર્મેશન અને બ્રોડકાસ્ટિંગ મંત્રાલય અને કાયદા મંત્રાલય વચ્ચે સંયુક્ત બેઠક કરીને સમિતિ બનાવવી જોઈએ. જે અમુક નિશ્ચિત ધારાધોરણો જલ્દીથી જ ઘડી શકે. નહિતર બાહ્ય આતંકવાદથી રક્ષામાં વ્યસ્ત આપણે લોકો આ આંતરિક ઉધઈને ધ્યાનમાં નહિ લઈએ તો એનું ઘણું મોટું દુષ્પરિણામ ભોગવવા માટે આપેન તૈયાર રહેવું પડશે. આવું ન થાય એટલે વેળાસર ચેતી જવું હિતાવહ છે.
eછાપું
તમને ગમશે: ચીન અને ચીનીઓને ભારતીય સ્વાદનું ઘેલું લગાડતા એન્ટોની મુન્નુસ્વામી!
