આવો તમને બધાંયને સંભળાવું ઈમેઈલની અનોખી વાર્તા – ભાગ 1

દરરોજ સમગ્ર વિશ્વમાં કરોડો ઈમેઈલ્સ આવતા અને જતા હશે. તમે પણ દરરોજ કેટલાય ઈમેઈલ્સ વાંચતા કે લખતા હશો. ચાલો જાણીએ ઈમેઈલની અથ: થી ઇતિ!

ભારતની એ કમનસીબી જ કહી શકાય કે રોજગાર, ડિફેન્સ, ઈન્ટરનેશનલ ડિપ્લોમેસીને  બદલે કોઈ એકાદ નેતાનું નિવેદન જ પ્રાઈમ ટાઇમનો વિષય બની રહે છે.  એમાંય ખાસ કરીને જો આવું કોઈ નિવેદન આપણા પ્રધાનમંત્રી તરફથી આવેલ હોય ત્યારે તો પ્રિન્ટ અને ડિજિટલ મીડિયા તેમજ “બેરોજગાર” મીમ મેકર્સને તો જાણે ઘરનો અવસર આવી જાય છે. આવા સમયે વધુ સમજદારી તેમજ જવાબદારી ભર્યું કામ એ થઈ શકે કે નિવેદન નો જે મુખ્ય મુદ્દો હોય તેના વિશે લોકો વધુ જાગરુક બની શકે તેવું કંઈ કરવું. પ્રધાનમંત્રી ના 1988 માં ઇમેઇલ નો ઉપયોગ કરવા વાળા નિવેદન અંગે અહીં આવો જ ઉપક્રમ રાખેલો છે.

ઇમેઇલનું જે સ્વરૂપ આજે આપણે ઓળખીએ છીએ તેવુ સ્વરૂપ આવતા પહેલા તેણે ઘણા રૂપ બદલ્યા હતા તેમજ તેની ઉત્પત્તિ વિશે પણ એવાજ સવાલો છે જેના કોઈ ચોક્કસ જવાબો નથી. વાત નો દોર શરૂ થાય છે 1965થી જ્યારે અત્યારનાં ઈમેઈલ ના પૂર્વજ એવાં MAILBOX ની શરૂઆત ફર્નાન્ડો કોરબાતો અને તેમની ટીમ દ્વારા થઈ MIT(Massachusetts Institute of Technology) ની આંતરિક ફાઈલ તેમજ મેમો ટ્રાન્સફર સિસ્ટમ તરીકે કરવામાં આવી. આવી સિસ્ટમ બનાવવા પાછળનો હેતુ એવો હતો કે તે વખતે લેન્ડલાઈન ફોન જ અવેલેબલ હતા અને જો કોઈ સાયન્ટિસ્ટ બીજા ડિપાર્ટમેન્ટમાં અન્ય સાયન્ટિસ્ટને કોલ કરે અને જો તે સાયન્ટિસ્ટ બીજા કામ અથવા મિટિંગમાં હોય તો કાંતો તેને કામ પડતા મૂકી દોડવું પડે અથવા કોલ મિસ થઈ જાય.

આ તકલીફ નિવારવા માટે એક સિસ્ટમ તૈયાર કરાઈ કે જેમાં એક સાયન્ટિસ્ટ બીજા ડિપાર્ટમેન્ટના સાયન્ટિસ્ટ ના ટેબલ ડેસ્કટોપ સુધી સીધો મેસેજ ડ્રોપ કરી શકે અને તે સાયન્ટિસ્ટ પોતાનું અગત્યનું કામ પૂરું કરીને જ્યારે પોતાની સિસ્ટમમાં લોગ ઈન કરે ત્યારે પેલો મેસેજ તેની વાટ જોતો તેનાજ કામયૂટરમાં પડ્યો હોય! આ સિસ્ટમ ખૂબ જ કારગત નીવડી પણ એની એકમાત્ર તકલીફ એ હતી કે તે બે સિસ્ટમ વચ્ચે કમ્યુનિકેશન કરાવી આપતી બે વ્યક્તિઓ વચ્ચે નહિ, મતલબ કે એક વ્યક્તિ જો એક ચોક્કસ સિસ્ટમ નો જ ઉપયોગ કરતી હોય તો જ આ વ્યવસ્થા અસરકારક નીવડી શકે.

1969 ની આસપાસ US ડીપાર્ટમેન્ટ ઓફ ડિફેન્સ ની એડવાન્સ રિસર્ચ પ્રોજેકટ એજન્સી(ARPA) નામની એજન્સી (જે હવે ડિફેન્સ એડવાન્સ રિસર્ચ પ્રોજેકટ એજન્સી (DARPA)તરીકે ઓળખાય છે) તેણે પોતાના એજન્ટ્સ સાથે તેમજ ઇન્ટરડીપાર્ટમેન્ટલ કમ્યુનિકેશન માટે ઓફિસના જ બધા કમ્પ્યુટર ને જોડતું એક નેટવર્ક ઉભું કર્યું હતું. આ નેટવર્ક એડવાન્સ રિસર્ચ પ્રોજેકટ એજન્સી નેટવર્ક (ARPANET) તરીકે ઓળખાતું હતું.  આ નેટવર્કનો મુખ્ય હેતુ અલગ અલગ યુનિવર્સીટીઓ તથા રિસર્ચ સંસ્થાઓ અરસપરસ માહિતીનું આદાનપ્રદાન કરી શકે તેવો હતો. આ ઉપયોગ કરીને 29 ઓક્ટોબર 1969 રાત્રે 10:30 વાગ્યે એક રિસર્ચ સ્કોલર ચાર્લ્સ એસ. કલાઈન ના હસ્તે ARPAના બોલ્ટર હોલથી સ્ટેનફોર્ડ રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટ્યુટ સુધી એક કમ્પ્યુટરથી બીજા કમ્પ્યુટર સુધી એક મેસેજ મોકલવામાં આવ્યો જેનું કન્ટેન્ટ માત્ર “લોગ ઈન” એવો શબ્દ હતો.

જેની એન્ટ્રી નીચેની ઈમેજમાં લોગ બુકમાં બતાવેલી છે. લોગ બુકમાં જમણી બાજુ જોવા મળતા ઈનીયશીયલ CSK ચાર્લ્સ એસ. કલાઈન દર્શાવે છે. આમાં LOGINમાંથી માત્ર L અને O જ પ્રસારિત થઈ શક્યા ત્યારબાદ સિસ્ટમ ક્રેશ થઈ ગઈ. પણ આ મેસેજને સૌ પ્રથમ એક કમ્પ્યુટરથી બીજા કમ્પ્યુટર સુધી ડિપાર્ટમેન્ટની બહાર થયેલ સૌ પ્રથમ વિજાણુ પ્રસારણ કહી શકાય.

1971 સુધીમાં ARPANET સંપૂર્ણ રીતે કાર્યરત થઈ ગયું હતું અને ચાર નોડ્સ સાથે પરમેનેન્ટ લિંક પણ સ્થપાઈ ચૂકી હતી. આ વખતે BBN નામની એક કંપનીમાં પ્રોગ્રામર તરીકે કામ કરી રહેલા 30 વર્ષીય રેમંડ ટોમલિન્સન (નીચેનો ફોટો) જે એક એન્જીનીયર હતાં, તેઓને ARPA દ્વારા નવાસવા બનેલા આ નેટવર્ક કે જેને ઈન્ટરનેટનું પૂર્વજ કહી શકાય, તેની ઉપર આગળ કામ કરવા માટે ARPA દ્વારા બોલાવવામાં આવ્યા. ટોમલિંસને ARPA નેટવર્ક પર ફાઈલ ટ્રાન્સફર કરી શકાય તે માટે TENEX નામની ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ વિકસાવી અને એની  ઉપર ચાલી શકે તેવો CPYNET નામનો ફાઈલ ટ્રાન્સફર પ્રોગ્રામ ડેવલપ કર્યો જેની મદદથી એક કમ્પ્યુટર થી બીજા કમ્પ્યુટર સુધી મેસેજ કરી શકાતો હતો.

જે કામ પહેલા માત્ર એક સિસ્ટમથી બીજી સિસ્ટમ સુધી જ સીમિત હતું તે કામ વિસ્તારવાનું કામ રેમન્ડને સોંપવામાં આવ્યું. પ્રશ્ન એ ઉપસ્થિત થયો કે જો એક જ કમ્પ્યુટર એક કરતાં વધુ માણસો ઉપયોગ કરતાં હોય તો મેસેજની પ્રાઈવસી ન રહેવા પામે અને મેસેજ કોને ઉદ્દેશીને કહેવાયો છે તે પણ કોઈ રીતે મેસેજ સાથે જ કહેવું જરૂરી લાગ્યું.  આવા વિચારોમાં અટવાયેલા રે ની નજર તેમના કમ્પ્યુટર સાથે જોડેલા મોડેલ 33 ટેલીટાઈપ કીબોર્ડ પાર પડી તેમાં વિરામચિહ્નો સહિત 12 સિમ્બોલ હતાં અને તેમાં સૌથી ઓછું ઉપયોગમાં લેવાતું સિમ્બોલ હતું “@”.

સિમ્બોલનો યુઝ કરીને મેસેજને ચોક્કસ સરનામું આપવું એવું વિચારવામાં આવ્યું. તેણે એક સ્ટેન્ડર્ડ ફોર્મેટ વિચાર્યું કે જેનાથી મેસેજ લખીને પછી તેને ક્યાં જવાનું એવો ઓર્ડર એક ચોક્કસ ફોર્મેટમાં જ જાય અને તે મેસેજ જે તે નિર્ધારિત વ્યક્તિને જ મળી શકે. આ માટે તેમણે username@name of computer એવું ફોર્મેટ અપનાવ્યું કે જે વખત જતાં સમગ્ર ઈન્ટરનેટ કમ્યુનિકેશન માટે એક શિરસ્તો બની જવાનું હતું. આમ કરી રેમન્ડે તેના BNN-TENEXB થી BBN-TENEXA નામનાં એકબીજાથી 10 ફૂટ દૂર પડેલા કમ્પ્યુટર વચ્ચે એક મેસેજ મોકલ્યો.

આ મેસેજમાં શુ હતું તે તો રે ને પણ યાદ રહ્યું નહીં કારણ કે તેના માટે આ ઘટના રોજિંદી વર્કપલ્સ પાર થતી એક સામાન્ય ઘટના જેવી જ હતી. પણ નેટવર્કમાં 100 યાર્ડ જેટલું અંતર કાપી ને એકમેકથી 10 ફૂટ દૂર પડેલી બે સિસ્ટમ્સ વચ્ચે પ્રસારિત થનાર પ્રથમ ઈમેઈલ બન્યો! જે કંપનીમાં રેમન્ડ ટોમલિંસન કામ કરતા હતાં અને જે કંપની ની બે સિસ્ટમ્સ વચ્ચે પ્રથમ ઈમેલ પ્રસારિત થયો હતો તે BBN કંપની 2009 માં Raytheon નામની અમેરિકન સરકાર સાથે શસ્ત્ર સોદા કરતી ડિફેન્સ કોન્ટ્રાક્ટર કંપની દ્વારા ટેક ઓવર કરી લેવામાં આવી.

આમ જો આજના ઈમેઈલ ના વ્યાપક રીતે સ્વીકાર્ય ફોર્મેટ અને સ્ટ્રક્ચરની રીતે જોઈએ તો દુનિયાનો પ્રથમ ઈમેઈલ મોકલવાનો શ્રેય રે ટોમલિંસનને ફાળે જાય છે જે તેણે પોતે જ પોતાને કર્યો હતો. પછી તો તેઓએ SNDMSG કમાન્ડને ઈમેઈલ માટે એક્સટેન્ડ કર્યું અને સપ્ટેમ્બર 1973માં RFC 561 નામનો એક સ્ટાન્ડર્ડ પ્રોટોકોલ ડિઝાઈન કર્યો કે જેનો અમુક ભાગ આજે પણ આપણે અજાણપણે આપણા ઈમેલમાં યુઝ કરીએ છીએ જેમ કે From, Subject, Date.

1971 માં રે દ્વારા FTP ને ઈમેઈલ માટે મોડીફાય કરવાનું એક મહત્વનું કાર્ય કર્યું જે કમ્પ્યુટર યુઝર્સ દ્વારા છેક 1982માં FTPનું સ્થાન SMTP એ લીધું ત્યાર સુધી વ્યાપક રીતે વપરાતું રહ્યું. આમ ઘણા લોકો રેમન્ડ ટોમલિંસન ને ઈમેઈલ ના શોધક તરીકેનું બહુમાન આપે છે. તેઓને ઈમેઇલના પિતા તરીકે માનતા લોકો પણ નાની સંખ્યામાં નથી. રે ટોમલિંસનને અન્ય બહુમાનની સાથોસાથ 2012માં ઈન્ટરનેટ સોસાયટી દ્વારા ઈન્ટરનેટ હોલ ઓફ ફેમ માં સામેલ કરવામાં આવ્યા.(જે લોકોને આ બહુમાન નો ખ્યાલ ન આવતો હોય તો એટલું સમજી લો કે આ આપણા બૉલીવુડ માટે દાદા સહેબ ફાળકે તેમ જ હોલીવુડ માં લાઇફ ટાઈમ એચિવમેન્ટ ઓસ્કર એવોર્ડ જેવું આ બહુમાન ઈન્ટરનેટ માટે છે)

ઉપરાંત બોસ્ટન ગ્લોબ દ્વારા 2011માં ઈવા ટોચનાં 150 ઈનોવેશનની યાદી જાહેર કરાઈ કે જેમનું દુનિયામાં બહુ મોટું યોગદાન હોય તેમ જ જેમનાં મૂળ MIT માં હોય. તે યાદી મુજબ રે ટોમલિંસન પોતાની ઈમેઈલ સિસ્ટમની શોધ માટે ચોથા પાયદાન પર હતા!

જો કે ઈમેઈલની દાસ્તાન આવા હસીન મોડ પર આવી અટકતી નથી. ઈમેલ નો ઈતિહાસ ખૂબ જ વિવાદિત છે અને વિવાદોનું મૂળ એક ભારતીય છે! બધા ઈન્ટરનેટ અને નેટવર્ક બાબતના નિષ્ણાતો રે ટોમલિંસનને ઈમેઈલના જનક માનવા તૈયાર નથી. આ વિવાદના મૂળિયાં તોખૂબ જુના અને ઊંડા છે પણ વિવાદનો વંટોળ ઉઠવાની દેખીતી શરૂઆત થઈ 5માર્ચ 2016 ના રોજ રે ટોમલિંસન ના અવસાન બાદ.

અવસાનના બીજા દિવસે એટલે કે 6 માર્ચે ગુગલનાં ઈમેઈલ સર્વિસ પ્રોવાઇડર જીમેઈલના ઓફિશિયલ Twitter  હેન્ડલ દ્વારા રે ને શ્રદ્ધાંજલિ આપતી એક ટ્વિટ થયેલી, જેમાં તેમણે લખ્યું હતું “Thank You , Ray Tomlinson for inventing email and putting @ sign on the map.” મતલબ કે ગુગલ જેવી પ્રતિષ્ઠિત અને કરોડો લોકો જેને “આખરી ફેસલા” માને છે તેવા સોર્સ દ્વારા રેમંડ ને ઈમેઈલ ના શોધક તરીકે માન્યતા આપી દીધી. .

7 માર્ચ 2016 ના રોજ એક ભારતીય મૂળના અમેરિકન ટેક્નોક્રેટ દ્વારા કરવામાં આવેલ Tweetએ સમગ્ર ઇન્ટરનેટ વિશ્વમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો. આ ટ્વિટ કરનાર હતાં, ૫૩ વર્ષના ભારતીય મૂળના અમેરિકન નાગરિક એવા વી.એ. શિવા ઐયાદુરાઈ (નીચેનો ફોટો). આ ઘટના ના પડઘા સમગ્ર ઈન્ટરનેટ જગતમાં પડ્યા અને તેણે આખો વિવાદનો મધપૂડો છંછેડી દીધો.

વધુ આવતા શુક્રવારે…

eછાપું