રિઝલ્ટ્સ આવ્યા પછી સફળતા મળી કે નિષ્ફળતા?: વિદ્યાર્થીઓને એક શિક્ષકનો પત્ર

કોઇપણ પરીક્ષા આપી હોય તેનું પરિણામ તો આવવાનું જ અને તેમાં પણ સફળતા કે નિષ્ફળતા બંને નિશ્ચિત હોવાની જ. એક શિક્ષક સમજાવે છે કે આ બંનેને કેવી રીતે પચાવી જવી અને આગળ વધવું.

વ્હાલા વિદ્યાર્થીઓ,

બોર્ડ નું રિઝલ્ટ આવી ગયું છે અને ઘરોમાં કહીં ખુશી તો કહીં ગમ નો માહોલ હશે. જ્યાં ખુશીનો માહોલ છે ,મતલબ કે ધારેલ રિઝલ્ટ આવી ગયું છે અને આગળનો રસ્તો ક્લિયર છે તેવા ને બહુ વાંધો નથી. તમને તમારા પરિશ્રમનું મીઠું ફળ મળ્યું છે, અભિનંદન. પરંતુ એક વાત ખાસ યાદ રાખજો, આ આખરી એકઝામ નથી! હજી તો પાશેરામાં પહેલી પૂણી છે. આ સફળતા ને ભરપૂર માણો, તમારી મહેનતનું પરિણામ છે તો હક છે તમારો એનાં મીઠા ફળ ચાખવાનો, પણ કદી આ સફળતા ને માથે ના ચઢવા દો.

યાદ રાખો આજે જે વાહવાહી તમે લૂટી રહ્યા છો એ તમારી નહીં પણ તમારી સફળતાની છે, જો આગળ મહેનત કરવાની બંધ કરી તો સફળતા ની સાથોસાથ આ વાહવાહી પણ નહીં રહે! સચિન કે ધોની બધાને દરેક મેચમાં પોતાને સાબિત કરવા પડે છે પ્રજાના જનમાનસમાં ટકી રહેવા માટે. 99 સદી ફાટકારનારથી પણ જો એક સદી મારવામાં વાર થાય તો આપણે 99 સદી માટે તેની કદર કરવાને બદલે 100મી સદી ન મારી શકવા બદલ તેની ટીકા શરૂ કરી દઈએ છીએ!

આ જ જીવન છે અને આપણે બનાવેલો સમાજ આવો જ છે. તો સારું પરિણામ જીવન નો એક મહત્વનો પડાવ તો છે જ પણ સાથે સાથે તે પોટલું ભરીને અપેક્ષાઓ અને જવાબદારીઓ પણ લઈ આવે છે. હવેથી તમારી પાસેથી હંમેશા ઊંચી આશાઓ રાખવામાં આવશે અને એ આશાઓ ને પહોંચી વળવા તમારે ઓર કાબેલ થવું પડશે, જે અંતે તો તમારા જ ફાયદામાં છે. તો હમણાં સમય છે ત્યાં સુધી એન્જોય કરી લો અને જ્યારથી તમારાં સપનાની ઇન્સ્ટિટ્યૂટ માં દાખલ થાવ ત્યાં પણ ટોપ પર રહેવાનો પ્રયત્ન કરો. પરંતુ માત્ર અભ્યાસમાં જ ટોપર હોવું હવે પૂરતું નથી, હવે એ જમાના ગયાં કે સારી ડિગ્રી કે સારી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ નું લેબલ માત્ર હોવાથી તમને સારી જોબ ઓપોર્ચ્યુનિટી મળી જતી હતી.

હવે આ કટિંગ એજ માં એક સારા પ્રોફેશનલ હોવા ઉપરાંત પણ જો કોઈ ટેલેન્ટ હશે તો એ તમને આગળ મદદ કરશે. હવે માત્ર પુસ્તકિયું જ્ઞાન પૂરતું નથી, જેમ કે એક કમ્પ્યુટર એન્જીનીયર ને માત્ર કોર્ડિંગ માં માસ્ટરી કે અન્ય ટેકનિકલ એક્સપરટાઈઝ માત્ર હોવાથી કોર્પોરેટ વિશ્વ માં તે જોઈએ તેટલો આગળ ન પણ વધી શકે. હવે કોર્પોરેટ જગતને જોઈએ છે એવા એન્જીઈનીયર કે જે પોતાનાં કામમાં તો પાવરધા હોય જ પણ સાથે સાથે પોતાની પ્રોડકટ નું સંતોષકારક પ્રેઝન્ટેશન પણ આપી શકે!

તો માત્ર લખતાં આવડવું જ આવનારા વખતમાં પૂરતું નહીં હોય, બોલવાની કળા અને એક સારી પર્સનાલિટી ગ્રુમ કરવી પણ એટલી જ જરૂરી બની રહેવાની છે! યાદ રાખો તમે ડોક્ટર હોવ, એન્જીનીયર હોવ કે સી.એ હોવ અંતમાં બધાને એક માણસ સાથે કામ કરવું ગમે છે, દીવાલ પર ફ્રેમ માં લટકતી નિરજીવ કાગળિયા સાથે નહીં. તમે તમારી પ્રોફેશનલ કેપેસિટીમાં ગમે તે બનો પણ એક જવાબદાર નાગરિક અને એક સારા માણસ બનો એ વધું જરૂરી છે. તો આવનારા 5-7 વર્ષ જ્યારે તમે કોઈ પ્રોફેશનલ કોર્સ માં હોવ તે દરમ્યાન ભરપૂર વાંચો, દુનિયાભરનું જ્ઞાન મેળવવા તત્પર રહો, પોતાની અંદર એક બાળસહજ કુતૂહલવૃત્તિ જગાવો અને હા દરરોજ કાંઈક નવું શીખતાં રહો.

જેમ તમારા મોબાઈલ ને સમયે સમયે અપડેટ કરતા રહો છો તેમ પોતાની જાતને પણ સમય પ્રમાણે અપડેટ રાખો. અંતમાં બસ આટલું કરો, દરરોજ સૂતાં પહેલાં પોતાની જાત ને પૂછો આજે શું નવું શીખ્યા!? અને હા, કદી પોતાની જાત સાથે જુઠ્ઠું ના બોલો!

આજે મારે જેમના વિશે થોડી વધુ વાતો કહેવી છે તે પેલાં બીજા પ્રકારનાં ઘર છે, જ્યાં પેંડા નથી વહેંચાઈ રહ્યા અને અભિનંદન કહેવા વાળા ના ફોન નથી રણકી રહ્યા! હું માનું છું કે તમે પણ ખૂબ મહેનત તો કરી જ હશે અને સફળ થવાનો પૂરો પ્રયત્ન પણ કર્યો હશે, પણ કોઈ કારણોસર સફળતા હાથવેંત ભર છેટી રહી ગઈ. એટલે કાં તો તમે નાપાસ થયા છો અથવા તો ધાર્યા કરતાં ઘણું ઓછું પરિણામ મેળવી શક્યા છો. પરિણામ જાહેર થયા બાદ ઘરમાં જાણે હીરોશીમાં જેવું વાતાવરણ થઈ ગયું છે. માતા પિતા એ આવડતી હતી એવી બધી શિખામણ દઈ દીધી છે, આસ પડોશમાં રહેતાં અંકલ આન્ટીઓ પણ જાણે પોતાના દીકરા-દિકરીઓનું કદી પરિણામ આવવાનું જ નથી એમ તમારી મજા લઈ ગયા છે. તમારી હાલત અત્યારે ગીતાની શરૂઆતમાં જેવી અર્જુનની હતી તેવી જ છે, ગુસ્સો છે, લડી નાખવું છે પણ સામે બધા પોતાનાં જ છે! હવે શું!?

સૌથી પહેલા તો પેલા ગુસ્સા, નફરત, ઘર છોડી ભાગી જવા વાળા અને ખાસ તો પેલા કાયરતા ભર્યા આપઘાત વાળા એવા બધા નેગેટિવ વિચારો ને ખંખેરી નાખો. બીજું કે આ દુનિયામાં તમને સૌથી વધુ પ્રેમ કોઈ કરતું હોય અને દરેક પરિસ્થિતિમાં તમારી ભલાઈ જો કોઈ ઇચ્છતું હોય તો એ તમારા માતા પિતા છે એ વાત કદી ભૂલશો નહી. હવે એક વાત નો સામી છાતીએ સ્વીકાર કરો કે તમે પોતેજ આ નિષ્ફળતા માટે સંપૂર્ણ રીતે જવાબદાર છો. જ્યાં સુધી તમે તમારી નિષ્ફળતાઓનું ઠીકરું સંજોગો, ઘરનું વાતાવરણ, આર્થિક પરિસ્થિતિ, મિત્રો, માતા પિતા વગેરે પર ફોડ્યા કરશો ત્યાં સુધી આગળનો માર્ગ ખુલશે નહીં અને ફરીથી પણ આ જ નિષ્ફળતા વહોરવાની થશે. કારણ કે ઉપરનાં બધા જ અડચણો સામે લડીને ટોપ કરતા વિદ્યાર્થીઓ આપણે દર સાલ જોઈએ છીએ, તો મહદ અંશે અમુક અપવાદ બાદ કરતાં આ બધાં પોતાની નિર્બળતા છુપાવવાના બહાના માત્ર છે. માટે રોવા ધોવાનું બંધ કરો અને નિષ્ફળતા ના કારણો તપાસો.

એક વાત ગાંઠ બાંધી લો, માણસ સંજોગો થી પ્રભાવિત જરૂર થાય છે પણ એ સંજોગો ને આધીન નથી. તમે કેવા સંજોગોમાં જીવો છો એ કદાચ આજે તમારા હાથ માં ન હોય, પણ સંજોગો સામે પ્રતિક્રિયા(રિએક્શન) એ હંમેશા તમારા હાથમાં હોય છે! How to react towards any situation is always your choice, but the problem is we choose poorly! ઘણીવાર આપણને નાનપણથી જ ઘરવાળાઓ દ્વારા અથવા કોઈ શિક્ષક દ્વારા જ કુમળી વયે એવું ઠસાવી દેવામાં આવ્યું હોય કે “તારામાં તો બુદ્ધિ જ નથી”, ” તને ગણિત કદીય નહીં આવડી શકે”, “આ બહું અઘરું છે તારું કામ નહીં” વગેરે.

આ બધું આપણે એટલી બધી વાર સાંભળ્યું હોય છે કે આપણે પોતે જ એને સાચું માનવા લાગીએ છીએ. આપણે પોતાની અંદર રહેલી તાકાત ને પીછાણવાની કોશિશ કર્યા વગર જ બારોબાર અન્ય એ આપેલા જજમેન્ટ નો મૂંગે મોઢે સ્વીકાર કરી લેતા હોઈએ છીએ. આ બધાં ની સંચિત અસર (ક્યુમ્યુલેટિવ ઇફેક્ટ) આપણા દરેક કાર્યમાં દેખાતી થઈ જાય છે અને ધીમે ધીમે એ જ આપણી પર્સનાલિટી બની જાય છે. મનોવૈજ્ઞાનિક ભાષામાં આને સાયકોલોજીકલ કન્ડિશનિંગ કહે છે. એક વાર્તા દ્વારા સમજીશું તો વધું સમજાશે.

એકવાર એક હાથી ના તબેલા પાસેથી એક માણસ પસાર થઈ રહ્યો હતો. એણે જોયું કે જે અતિપાતળી સાંકળ થી ખૂબ જ નાના મદનીયા ને બાંધેલું હતું એવી જ સાંકળ થી એક મહાકાય હાથી ને પણ બાંધેલો હતો. તે વ્યક્તિ ને આશ્ચર્ય થયું, તેણે પોતાનું કુતુહલ સંતોષવા ત્યાંના મહાવત ને આનું કારણ પૂછ્યું. મહાવતે જવાબ આપ્યો કે જ્યારે હાથી ખૂબ જ નાનો હોય ત્યારે અમે એને આ પાતળી સાંકળ થી બાંધીએ, જે તેના માટે મજબૂત હોવાથી લાખ કોશિઈશ કરવા છતાં ઓણ બચ્ચું આ સાંકળ તોડી શકે નહીં. પછી તે મોટું થતું જાય એમ તે મનથી સ્વીકારી જ લે કે હવે તે આ સાંકળ કદી તોડી નહીં શકે અને માટે તે તોડવાના પ્રયત્નો કરવા પણ મૂકી દે છે.

આ સાયકોલોજીકલ કન્ડિશનિંગ નું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. હાથી જેવું અતિ શક્તિશાળી પ્રાણીનાં મનમાં પણ જો એવું ઠાસાવી દેવામાં આવે કે આ પાતળી સાંકળ તેનાથી નહીં જ તૂટે તો તે પોતાની અમાપ શક્તિ ને વિસારી આખી જિંદગી આ સાંકળ થી હારી મહાવત ની ગુલામી કરે છે. તો તમને આજ સુધી હરાવ્યા કરતી આવી ઘણીબધી સાંકળોમાં તને પોતાનાં મનબુદ્ધિ ને કેદ કરી રાખ્યા છે, આજે સમય છે તોડી નાખો આવી બધી કાલ્પનિક સાંકળો ને અને પોતાના અસલ સ્વરૂપ ને ઓળખો. પોતાનામાં રહેલા એ એક ટેલેન્ટ ને ઓળખો અને એને બહાર લાવો. તૂટી જાવ ત્યાં સુધી મહેનત કરો.

સફળતા ને જરૂરિયાત નહીં પણ જીદ બનાવી લો. તમે એટલા નાના નથી કે એકાદ કાગળિયાં નો ટુકડો જિંદગીભર માટે તમારું નસીબ લખી નાખે. તમારી અંદર એક અખૂટ પોઝીટીવ એનર્જી નો ભંડાર છે તેને ઓળખો અને નીકળી પડો દુનિયા જીતવા. છેલ્લે આજની પેઢી સાથે વધુ કનેક્ટ થઈ શકે તેવી ભાષામાં કહું તો “ટાઈગર હૈ તું….રોર કર…”. અંતે ખાસ આ જ પ્રસંગે લખેલી મારી એક કવિતા:

जिंदगी के कई और इम्तिहान अभी बाकी है

जीतने के लिए पूरा आसमान अभी बाकी है।

 

गर्दिशों में देख मुझे इतना मत इतरा ए मंज़िल

जिस्म ज़रूर थका है पर जान अभी बाकी है।

 

जीत का जश्न मनाने की यूं जल्दी मत कर रक़ीब

अभी तो पहली मंजिल है, परवान अभी बाकी है।

 

शिकस्त भी आई तो कोशिशों के सजदे  में आई,

क्योंकी जीत से हमारी पहचान अभी बाकी है।

 

 

कोई ज़रा कह दे इन बददिमाग हवाओं से, की

सिर्फ पैर लड़खड़ाए है, मेरे पंख अभी बाकी है।

 

-चिंतन पटेल

(रक़ीब – दुश्मन, परवान –  हद, लिमिट, शिकस्त- हार, सजदा- प्रार्थना(Respect) )

eછાપું